Η Ηγεσία Επί των Νεκρών

Πρόλογος

Πολλοί επιθυμούν να αυτοπροσδιορίζονται ως ηγέτες. Άλλοι πάλι, ως αρχηγοί. Ακόμη και αρχηγοί ανυπάρκτων· διοικητές χωρίς στρατό, οδηγοί χωρίς πορεία, βασιλείς χωρίς βασίλειο. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου ο τίτλος έχει συχνά μεγαλύτερη βαρύτητα από το περιεχόμενο — και η εξουσία μπορεί να είναι απολύτως κενή, όταν εκείνοι επί των οποίων ασκείται είναι πνευματικά και ηθικά ανύπαρκτοι.

Στάθηκα αρκετά σ’ αυτό το ζήτημα. Το συλλογίστηκα με σιωπή, με παρατήρηση, και με αυτοκριτική. Και σήμερα, με σεβασμό αλλά και θάρρος, τολμώ να σας παρουσιάσω κάποιες από αυτές τις σκέψεις. Όχι ως αξιώματα, αλλά ως προσκλήσεις σε έναν κοινό στοχασμό πάνω στο ποιοι είμαστε όταν ηγούμεθα — και ποιοι είμαστε όταν ακολουθούμε.

Η Ηγεσία Επί των Νεκρών: Ο Αχιλλέας, ο Άδης και το Αδιέξοδο της Κενής Εξουσίας

1. Η φωνή του Άδη: Όταν ο Αχιλλέας αποκηρύσσει τη δόξα

«Βουλοίμην κ’ ἐπάρουρος ἐὼν θητευέμεν ἄλλῳ,ἀνδρὶ παρ’ ἀκλήρῳ, ᾧ μήδ’ βίοτος πολὺς εἴη,ἠὲ καθ’ ἡρώων νεκύων κατατεθνηώτων ἀνάσσειν.»— Οδύσσεια, Ραψ. Λ΄, στ. 489–491

Η παραδοχή του Αχιλλέα στον Οδυσσέα, από τις πιο δραματικές εξομολογήσεις της αρχαίας γραμματείας, ανατρέπει κάθε ηρωική αφήγηση περί δόξας και θανάτου. Ο ήρωας του Ιλίου, το πρότυπο της αρχαιοελληνικής αρετής (ἀρετή), δηλώνει πως προτιμά τον βίο του ταπεινού εργάτη — χωρίς δόξα, χωρίς κύρος — από την εξουσία στον κάτω κόσμο. Δηλαδή, προτιμά την ταπεινή ζωή από την ανώφελη κυριαρχία επί των νεκρών.

Πρόκειται για μια συμβολική καταγγελία κάθε εξουσίας που απευθύνεται σε ανθρώπους χωρίς ψυχή — σε άτομα που δεν έχουν ηθικό σθένος, πνευματική ελευθερία ή κρίση. Και εδώ γεννιέται το ερώτημα:

2. Είναι η εξουσία τίμια όταν εξουσιάζει "νεκρούς";

Στην Πολιτεία του Πλάτωνος, ο Σωκράτης αναζητά τον "φύλακα βασιλέα", αυτόν που γνωρίζει το Αγαθό και κυβερνά με γνώμονα την αλήθεια, όχι τη δύναμη. Αντιπαραβάλλει τους πραγματικούς ηγέτες με τους "δοκησίσοφους", τους δημαγωγούς που δεν φωτίζουν αλλά κατευθύνουν (Πολιτεία VI, 484a–487a).

Ο Αχιλλέας του Άδη είναι πια γνώστης. Δεν τον θαμπώνει η φήμη. Ανακαλύπτει το κενό της "τύπου" εξουσίας. Και το αναλογικό δίδαγμα είναι επίκαιρο:

Τι αξία έχει η ηγεσία όταν οι ηγούμενοι δεν είναι ψυχές ζωντανές αλλά σκιές, που υπακούουν χωρίς εσωτερικό λόγο;

Η κυριαρχία επί των νεκρών δεν είναι προνόμιο, είναι τραγωδία. Διότι κάθε ηγεσία που δεν υπηρετεί την ελευθερία και το ήθος των πολιτών, οδηγείται είτε στη σήψη είτε στην αυταπάτη. Ο ηγέτης περιπλανάται, με στέμμα χωρίς βασίλειο · τα πλήθη υπακούν, αλλά δεν κατανοούν · η κοινωνία μοιάζει να λειτουργεί, αλλά είναι ένα νεκροζώντανο σώμα.

3. Η ηθική ηγεσία: το μέτρο και το τέλος της

Οι φιλόσοφοι του 18ου και 19ου αιώνα —όπως ο Kant, ο Hegel και ο Tocqueville— προειδοποιούν για το τέλος της ουσίας της πολιτικής όταν χάνεται ο ελεύθερος πολίτης.

• Immanuel Kant: Στη θεωρία του περί Αυτονομίας και Ηθικού Νόμου, ορίζει ως ελεύθερο άνθρωπο αυτόν που ενεργεί όχι εξαναγκαζόμενος αλλά από σεβασμό προς έναν ηθικό κανόνα (βλ. Grundlegung zur Metaphysik der Sitten, 1785). Ο ηγέτης που εξουσιάζει άβουλους ανθρώπους δεν ηγείται, αλλά απλώς διαχειρίζεται μάζες.

• Georg Hegel: Ορίζει πως "ο αφέντης που δεν αναγνωρίζεται από τον δούλο, είναι ένας κενός τίτλος". (Φαινομενολογία του Πνεύματος, 1807). Το ίδιο και ένας αρχηγός χωρίς ελεύθερους συνειδητούς υπηκόους.

• Alexis de Tocqueville: Στο Η Δημοκρατία στην Αμερική (1835), τονίζει ότι οι θεσμοί λειτουργούν μόνο εφόσον οι πολίτες τους έχουν εσωτερική αρετή. Χωρίς αυτήν, κάθε μορφή εξουσίας καταλήγει τελικά σε γραφειοκρατικό δεσποτισμό.

4. Εντός του Τεκτονισμού: Πνευματικά Ζώντες και Αληθινοί Αδελφοί

Η Τεκτονική Διδασκαλία τονίζει πως ο Ηγέτης πρέπει να αναδεικνύει το Φως μέσα από την Ελευθερία, την Ισότητα και την Αδελφοσύνη. Δεν μπορεί να οικοδομεί σε θεμέλια πνευματικής υποταγής, ούτε να ικανοποιείται με αριθμούς χωρίς ουσία.

Ένα Ύπατο Συμβούλιο, ένας Κραταιότατος, ένας Αρχηγός τεκτονικής ομάδος, δεν "διοικεί" αριθμούς — συνοδοιπορεί με ανθρώπους που αγωνίζονται να γίνουν καλύτεροι. Εάν οι άνθρωποι αυτοί παραμένουν πνευματικά απαθείς, τότε καμία οργάνωση, όσο ένδοξο παρελθόν κι αν έχει, δεν σώζεται από τη φθορά.

Και τότε, ακριβώς τότε, όπως ο Αχιλλέας, ο έντιμος ηγέτης θα προτιμήσει να αποσυρθεί, παρά να συνεχίσει να ηγείται σκιών.

5. Συμπέρασμα: Η τιμή δεν είναι στην κορυφή αλλά στο ποιον ηγείσαι

Ηγεσία χωρίς ζωντανές ψυχές είναι απλώς διαχείριση. Όταν λείπει η αλήθεια, το ήθος και η εσωτερική φλόγα από εκείνους που αποτελούν ένα σώμα — πολιτικό, τεκτονικό ή οργανωτικό — τότε η εξουσία του αρχηγού είναι σαν την τιμή του βασιλιά στον Άδη: τιμή κενή, χωρίς πνοή.

Καλύτερα να εργάζεσαι στο φως, έστω ταπεινά,παρά να κυβερνάς στο σκοτάδι, μέσα στο κενό.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1. Όμηρος, Οδύσσεια, Ραψωδία Λ΄ (στ. 481–540) — έκδοση Αλεξάνδρου Ζώρα.

2. Plato, Republic, VI 484a–487a.

3. Immanuel Kant, Groundwork for the Metaphysics of Morals, 1785.

4. Georg W. F. Hegel, Phenomenology of Spirit, 1807.

5. Alexis de Tocqueville, Democracy in America, 1835.

6. Albert Pike, Morals and Dogma of the Ancient and Accepted Scottish Rite, κεφάλαια περί Ηγεσίας και Ιπποσύνης.

7. Christopher Hodapp (ed.), Freemasonry & Leadership Ethics, Masonic Book Club, 2018.